Goaskima bessenboađus lei guovtti buorre jagi maŋŋá gaskageardánis. Mearragoaskima bessenboađus lei ovddit heajut jagi maŋŋá buorre. Bárbmofálli bessenboađus lea 2000-logu nubbin heajumus, lihkostuvvan bessemiid ja loddečivggaid mearri lea leamašan seamma headju mannan háve jagi 2000. Rievssatfálli bessenboađus lea hedjonan 2000-logu beallemuttu rájes, muhto 2024 bessenboađus lei buorre nuppi jagi maŋŋálagaid go geahččat maŋimuš logi jagi áigodaga. Dieđut bohtet ovdan Meahciráđđehusa ođđa raporttas.

Meahciráđđehusa Luonddubálvalusat lea almmustahttán raportta goaskima, bárbmofálli, rievssatfálli ja boazodoalloguovllu mearragoaskima bessemiin 2024. Raportta sáhttá lohkat Meahciráđđehusa neahttasiidduin čujuhusas (julkaisut.metsa.fi, suomagillii).

Suomas boralottiid bessema leat čuvvon ja dahkan statistihkaid 1970-logu álggu rájes. 1990-logu rájes Luonddubálvalusat lea vástidan áššis njealji ovddasvástádusšlája bokte. Birasministeriija nammadan ovddasvástádusšlájat Luonddubálvalusaide leat goaskin, bárbmofálli ja rievssatfálli ja mearragoaskin boazodoalloguovllus.

Goaskimis váttis bivdit jekkiin, maidda leat roggojuvvon ádjagat ja suhkkes vuvddiin

Luonddubálvalusaid áican goaskima bessemat leat stáđásmuvvan maŋimuš logi jagi áigge 100–200 lihkostuvvan bessemii jagis. 1970-, 80- ja 90-loguin bessemat gávdnojedje jahkásaččat vuollel čuođi. Bessen goaskinnáli sturrodat lea 362–496 pára.

Dán jagi goaskima bessen lihkostuvai olles riikka mihttolávas gaskageardánit.

“Bessemiid lihkostuvvamis lei veháš guvllolaš molsašuddan. Bessenmenestupmi lei buorre Davvi-Lappis ja Suomenselkäs, muhto heajut Mátta-Lappis, Kainuus ja oasis Nuorta-Lappi”, muitala luonddusuodjaleami sierraáššedovdi Eetu Sundvall Meahciráđđehusa Luonddubálvalusain.

Goaskin lea stuorra loddi, man sojiid gaska lea badjel guokte mehtera. Boraloddi borrá ovdamearkka dihtii eanalottiid, njoammiliid ja boazodoalloguovllus misiid, muhto daid sáhttá leat goas nu váttis bivdit. Stuorra loddái muorahis jeakkit leat leamašan buorre bivdinguovllut.

“Danin go jekkiin leat dahkkon ájabarggut logiid jagiid ja jeakkit leat vuovdiluvvan, ii goaskin šat sáhte bivdit dain. Jekkiid ovddežiiddikšumat dieđusge buoridit dili báikkálaččat, muhto stuorit ollisvuođas dilli ii leat buorre. Maiddái vuovdečuohppamat váikkuhit bivdimii. Čuohppamiid maŋŋá vuovddit leat álggus buorre bivdineatnamat ávusvuođa dihtii, muhto maŋŋeleappos teahtis vesávuovddit dahje nuorra vuovddit, main goaskin ii sáhte girdit”, Sundvall muittuha.

Mearragoaskima bessenboađus boazodoalloguovllus buorre

Mannan jagiin mearragoaskin lea bessen boazodoalloguovlluin dábálaččat gaskageardánit dahje bures. Dán jagi bessenboađus lei buorre. Mearragoaskinnáli sturrodat guovllus lei dán jagi 129–146 pára.

Bessemat lihkostuvve bures Gaska-Lappis ja Koillismaas, gos leat guovllu fámoleamos nálit. Eará sajiin čuovvunguovllus bessenboađus lei gaskageardánis.

“Mearragoaskimat borret guoli. Danin bessenáigge, earenoamážit go čázádagat leat nálgan, mearragoaskimis lea dássidut biebmodilli go goaskimis ja mearragoaskima bessemat lihkostuvvet dássidut go goaskimis”, Sundvall muitala.

Rievssatfálli nálli lea ain riskka vuolde, vaikko bessen lei nuppi jagi maŋŋálagaid buorre

Rievssatfálli ovttaskas buorre bessenjahki mannan jagiid bessenmeriid ektui ii leat mearka das, ahte nálli livččii stuorrumin.

Rievssatfálli lea árktalaš šládja, mii ii leat goassige leamašan dábálaš Suomas. Boralotti leavvanviidodat lea stáđásmuvvan Suomas davimus Lappi duottarguovlluide mannan logijagiin. Bessennáli sturrodat lea Suomas dál 18–22 pára.

Rievssatfálliid mearrái váikkuha rievssahiid mearri. Rievssat lea rievssatfálli deháleamos biebmu.

“Vel 2000-logu álggus jahkedárkkistemiin gávdnojedje juoba sullii golbmalogi ássanreviirra, muhto mannan jagiin mearri lea stáđásmuvvan badjelaš logi reviirii. Rievssatfálli menestupmái váikkuha garrasit earenoamážit rievssatnáliid valljásvuohta. Sulaid 90 proseantta šlája biepmus šaddá rievssahiin ja gironiin. Rievssatnálit molsašuddet lunddolaččat ja earet eará dálkkádatnuppástus váikkuha rievssahii ja dan bokte maiddái rievssatfállái”, dadje sierraáššedovdi Sundvall.

Bárbmofálli bessen 2000-logu nubbin heajumus

Bárbmofálli bessenboađus joatká uhccuma: dán jagi bessenboađus lei nubbin heajumus 2000-logus. Lihkostuvvan bessemiid ja rieggáid stellen agi loddečivggaid mearri lea leamašan mannan háve seammá headju jagi 2000, man maŋŋá Suoma nálli lea stuorrugoahtán.

Giđa molsašuddi dálkedilit sáhttet váikkuhit báikkálaččat bessenbohtosii, muhto gálániid geahppáneamis ja das čuvvon fuonit biebmodilis sáhttá leat mearkkašahtti váikkuhus bessemiid lihkostuvvamii,” luonddusuodjaleami sierraáššedovdi Sundvall dadjá.

Bárbmofálli eallá Suomas eanaš Lappis ja Davvebađaeatnamis. Bessen bárbmofállenáli sturrodat lei dán jagi 236–293 pára. Vaikko bárbmofálli dovddus reviirraid mearri lea lassánan dássidit, ássanreviirraid mearri lea njozet uhccon.

“Bárbmofálli besse eanaš jeakkis ja molsu beassebáikki álkibut go šlájat mat bessejit rissebesiide. Danin bessema čuovvunge lea eanet hástaleaddji. Midjiide dovddus reviirras ii vealttakeahttá šat gávdnoge bessen, go beassenbáiki lea molsašuvvan,” Sundvall dadjá. 

Lassedieđut

• Fákta: Ná dahkat boralottiid bessemiid dárkkistemiid
  • Eaktodáhtolaččat ohcet Meahciráđđehusa Luonddubálvalusaid veahkkin boralottiid besiid ja ođđa besiid. 
  • Dán jagi beassedárkkistemiide oassálaste 56 eaktodáhtolaš loddeberošteaddji. Eaktodáhtolaččat dahke dárkkistemiid 350 beaivve. Maiddái luonddus lihkadeaddjit almmuhedje Meahciráđđehussii boralottiid áicamiin.
  • Meahciráđđehus dárkkistii helikopteriin boazodoalloguovllus buohkanassii 1 368 beasi, main 913 ledje goaskima beasit sihke badjelaš 400 ledje mearragoaskima, rievssatfálli ja bárbmofálli beasit.
  • Árat jagiid láhkai Meahciráđđehus mávssii almmuhuvvon árabut dovdameahttun goaskima ja mearragoaskima beasis (mearragoaskin Davvi-Suomas) 100 euro gávdnanbálkká. Dán jagi bálká lea máksojuvvon buohkanassii 11 goaskima ja 9 mearragoaskima ođđa beasis.