Davvefierbmebeaiveloddi ja duottardielkobeaiveloddi oidnon mannan geasi Bállás-Ylläsduoddaris ja Leammis logiid jagiid bottu maŋŋá
Meahciráđđehus Luonddubálvalusat kártii mannan gease áitatvuloš divrriid Lappis dal goalmmát jagi maŋŋálaga. Luonddusuodjalanguovlluin dahkkojuvvon kártemiin gávdnojedje dán jagi 35 áitatvuložin ja čalmmusisdollojuvvon árvvoštallojuvvon šlája.
Eanaš oassi mannan geasi kártemiin gávdnon áitatvuloš šlájain eai leat árabut gávdnon guovlluin mat leat leamašan čuozáhahkan dahje ovddit áicamis leat mannan juoba máŋggat logijagit.
– Ovdamearkka dihtii hui áitatvuložin árvvoštallojuvvon davvefierbmebeaiveloddi (Euphydryas iduna) leat áican ovdal dán jagi ovddit háve Leammi álbmotmeahcis jagi 1996. Seammá láhkai hui áitatvuložin árvvoštallojuvvon duottardielkobeaivelotti (Boloria chariclea) ovddit áicamis Bállás–Ylläsduoddara álbmotmeahcis lea juo badjel njealjelogi jagi, luonddusuodjaleami áššedovdi Eerikki Rundgren muitala.
Lappi álbmotmehciin Bállás–Ylläsduoddara álbmotmeahci beaiveloddešlájaid dovdat viehka bures. Dan sivas duottarsilbadielkku gávdnon guhkes bottu maŋŋá lea hui movttegis ášši.
– Eandalii, go diehtit, ahte duottardielkobeaiveloddige lea dálkkádatnuppástusa dihtii geassádan davás ja jávkan máŋggain árabut dovddus dihttonsajiin, Rundgren dadjá.
Davveleappos, Gilbbesjávrris ja Ohcejogas davvifierbmebeaiveloddi ja duottardielkobeaiveloddi leat dihtton jeavddalaččat.
Pelkosenniemis gávdnui čoarvevievssis, mii lea árabut dihtton dušše Mongolias
Pelkosenniemis gávdnui kártemiin čoarvevieksáid Ichneumonidae-šerdii gullevaš Cubocephalus casparyani, mas lea árabut gávdnon dušše okta njiŋŋálasdivri Mongolias.
– Dušše beare Suomas Ichneumonidae-čerdii gullevaš šlájaid dovdat dán muddui measta 2800. Pelkosenniemi gávnnus lea buorre ovdamearka das, mo šládjaáššedovdiid meroštallanbargu sáhttá ádjánit, go sii fertejit mannat čađa hirbmat stuorra meari dieđalaš almmustahttimiid vai dovdájit hárvenaš šlája. Ichneumonidae-čoarvevieksá dovdámis stuorra barggu dagai šládjaáššedovdi Juuso Paappanen, Rundgren giitala.
Mannan geasi kártemiin gávdnojedje maiddái guhtta dakkáraš divrešlája, mat eai leat árabut dihtton Suomas.
– Go šládjaáššedovdit mannet čađa dieđalaš almmustahttimiid, lea jáhkehahtti, ahte geasi kártenmateriálain gávdnojit vel dakkárašge divrrit, mat eai leat árabut dihtton gosge máilmmis. Ođđa šlája gávdnamii divredutki ii álo dárbbaš vuolgit tropihkkii. Davvi-Suoma taigavuvddiid askkit sáhttet čiehkat valjisge šlájaid, main mii eat dieđe vel maidege, Rundgren dadjá.
Simo vuvddiin gávdnui vuosttamuš háve áidna luhtat, mii lea ráfáiduhtton Suomas
Meahciráđđehus dagai divrriid kártenbarggu mannan geasi maiddái Saariaapa–Hattuselkä-guovllus Simos, gos boldojuvvui vuovdi jagi 2022. Ovddežiiddikšunboaldima mihttomearrin lei šaddadit guvlui mieskamuora, mas earenoamážit divrešlájat ávkašuvvet.
Mannan geasi guovllus gávdnui vuosttamuš háve maiddái áidna Suomas ráfáiduhtton luhtet, čáhppesluhtet.
Saariaapa–Hattuselkä-guovllu ovddežiiddikšunboaldimat ledje oassi Beetles LIFE-fidnu, man bohtosiin Meahciráđđehus muitalii ikte (suomagillii).
Buohkanassii guovllus gávdnojedje ovcci Rukses girjji divrešlája. Go mearrái lasihit divrriid mat gávdnojedje mannan jagi, lassána guovllus dihtton Rukses girjji šlájaid mearri oktiibuot guovttenuppelohkái. Fuomášan veara lea, ahte oktage dáin šlájain ii leat árabut dihtton Saariaapa–Hattuselkä -guovllus, moadde dáin šlájain eai gosge eará sajis Lappis.
Meahciráđđehusa šládjakártemiin olles Lappi guovllus leat dihtton valjis áibbas dábálaš divrešlájat, mat eai leat goittotge árabut dihtton davimus Suomas. Kártemiid dahkan Meahciráđđehusa luonddusuodjaleami áššedovdi Eerikki Rundgren árvala, ahte stuorimus oassi dáin šlájain leat leamašan Lappis guhká, muhto dat leat dihtton easkka dál.
– Lappis ealli divrešlájaid leavvanviidodat ja dábálašvuohta ii leat vel nu dihtosis, vaikko kártenbargu lea dál dahkkojuvvon golmma maŋŋálas geasi, Rundgren dadjá.
Fákta: Rukses girjji šlájat
- Rukses girji lea raporta, masa lea čoggojuvvon diehtu áitatvuloš ealánšlájain.
- Riikkaidgaskasaš Rukses listu dahje Rukses girjji almmustahttá Riikkaidgaskasaš luonddusuodjalanlihtu IUCN.
- Suoma luonddu Rukses girji lea dahkkojuvvon ovddit háve jagi 2019. Dalle áitatvuložin árvvoštallojuvvojedje 2668 šlája.