Urho Kekkonen álbmotmeahci historjá

Olmmoš lea ássan Giemajoga gáttiin gitta jiekŋabaji nohkamis. Nuortalulli guovllus olbmuid historjjá sáhttá čuovvut juoba badjel 3000 jagi duohkái. Nuortalulli guovlluin oaivvildit dan meahcceguovllu, mas oassi suodjaluvvui Urho Kekkonen álbmotmeahccin.

Láhppon buolvadat

Álbmotmeahcis sáhtát oaidnit ain boares ággáid ja godderokkiid bázahusaid. Dat muitalit guovllus eallán dološ sápmelaččain ja sin deháleamos fuođđus, vuovdegottis. Sápmelaččat ledje meahccebivdit ja guolásteaddjit, geat hádjánedje geassit bivdoeatnamiiddáseaset ja čoahkkanedje dálvit dálvegiliide. Álbmotmeahci guovllus leat leamašan njeallje sámegili, mas ovtta namma – Soabbat – boahtá ain ovdan báikenamain.

Suopmelaš ođđaássit

Suopmelaš ođđaássit fárregohte dálá Urho Kekkonena álbmotmeahci guovlluide 1500-logus. Sii hárjehedje ealáhusainis eanandoalu ja šibitdoalu. Dálá álbmotmeahci guovlluin ii hárjehuvvon eanandoallu, muhto dan vuovdeguovllut fálle ođđaássiide fuođđuid, guliid, bearraliid ja dorkasiid. Vuovdegoddi sogahuvai 1800-logus, go meahccebivdu lei dollavearjjuid mielde šaddan menddo beaktilin.

Dál guovllu sápmelaččaid máttarvánhemat fárrejedje Davvi-Norggas Nuortalulli guvlui 1800-logu loahpas. Sii bukte mielddis boazoealuideaset ja stuorraboazodoalu.

Tipsa: Fina oahpásmuvvamin historjjálaččat árvvolaš Suomujoga nuortalašgieddái, mii lei 1940-logus nuortalaččaid ássanguovlu. Loga lasi suodjaluvvon ja ođasmahttojuvvon nuortalašgiettis.

Muitalusaid gáldu

Álbmotmeahcis ja Nuortalulli guovllus leat vuolgán johtui máŋggat legeanddat, ja daddjojuvvo ahte álbmotmeahci meahccestobuin juoba gopmahallá. Sápmelaš, 1800-logus eallán stuorra boazodoalli Boares-Boŋgo muitaluvvo vuojašeamen dálveijas oaidnemeahttun bohccuinis.

Soabbadis elii 1900-logu álgogeahčen boazoalmmái Aleksi Hihnavaara, gean gohčodedje Moskun ja gii lea máŋggaid fearániiddis mielde šaddan báikkálaš beakkálmas. Jagiid 1915–1946 Luttojoga gáttis elii bealistis oktoorut Ráji-Jovsset, gean mielde dálá rádjestašuvdna lea nammaduvvon. Loga lasi Ráji-Jovsseha giettis. Máŋgga 1950-logu vánddardeaddjái bođii dovddusin Lankojávrri darfegoađis ássan oktoorut Meänteinen.

Suomagiella, sámegiella ja luondu oidnojit báikenamain

Stuorimus oasis Urho Kekkonen álbmotmeahci báikenamain lea boares suopmelaš duogáš, muhto muhtun namat leat boahtán sámegielas. Báikenamain leat ollu čujuheamit meahccebivdui ja boazodollui.

Álbmotmeahci gaskaoasi duottarguovlu gohččojuvvo namain Suoločielgi, mii bustávalaččat mearkkaša suomagillii Saariselkä. Sámegielat sátni "ruoktu" gávdno máŋggain goallossániin. Báikenamain oidnojit maiddái ovdamearkka dihtii sámegielat sánit "muorra", "dádjut" ja "nuorti".

Áiggi mielde báikenamat leat muhttašuvvan ja muhtun namat leat botnjasan dovdameahttumin. Dan dihte boares kárttain sáhttá gávdnat namaid mat leat áibbas earáláganat go dán áigge, ja juoba Nuortalulli guovllu ja Suoločielgi–Gilonanoaivi kárttaid báikenamat leat báikkuid earáláganat. Boares lappilaš sánit ja báikenamat leat geavahuvvon earet eará Samuli Paulaharju bargguin.

Meahccevánddardeapmi bissovaš jiellat

Vánddardeaddjit leat oidán Nuortalulli guovllu gitta 1950-logus, vaikko gussiid mearri lei dalle vel unni. Vuosttas vánddardeaddjiide gulai Kullervo Kemppainen, guhte čálii guovllus guokte girjji: Poropolku kutsuu ja Lumikuru. Girjjit dahke guovllu dovddusin. Álbmotmeahci vuođđudeami maŋŋá bivnnutvuohta vánddardeaddjiid gaskkas lassánii ovddežis, ja dán áigge álbmotmeahcci lea Suoma nubbin bivnnuheamos meahccevánddardanguovlu. Jahkásaččat guovllus fidnet lagabui 300 000 vánddardeaddji.