Urho Kekkonena álbmotmeahci luondu

Urho Kekkonena álbmotmeahcci vuođđuduvvui suodjalit Vuovde-Lappi ja Perä-Pohjola divrras vuode-, jeagge- ja duottarluonddu ja dorvvastit luondduealáhusaid, dego boazodoalu ja árbevirolaš vánddardeami. Dat lea Suoma nubbin stuorimus álbmotmeahcci.

Álbmotmeahci davviosiid dovdomearkkat leat Lutto-, Suomu- ja Muorravárkijogaid leagit. Álbmotmeahci váimmusguovlu hápmášuvvá viiddes ja oktilaš Rávdoduoddariid–Suoločielggi duottarguovllus. Álbmotmeahci máttaoasis sáhtát oahpásmuvvat meahccelundui ja viiddes, rámššas áhpejekkiide, main eallá rikkis bessenlottiid máddodat. Jekkiin johtin lea ráddjejuvvon lottiid bessenáigge. Álbmotmeahci oarjelulli oasis oainnát mihtilmas meahcceguovllu oktonas duoddariinnis, beahcevuvddiinis ja guossavuvddiinis, gos lea gassa sámmálgeardda. Doppe sáhtát oaidnit máŋggaid boares, luonddudilálaš vuvddiin loakti eallišlájaid. Nuortalulli oasis sáhtát maid galledit Nuorttijoga kanjonas, mii lea millii čuohcci.

Rumakuru, Paratiisikuru, Pirunportti

Geađgi muitala historjjá birra

Álbmotmeahci váibmosa Rávdoduoddariid – Suoločielggi duottarguovlu lea hápmašuvvan maŋimuš jiekŋabaji áigge. Suoločielggi duovdagiin lea álki johtit. Doppe sáhtát oahpásmuvvat skurččuide, duottarguolbaniidda ja juovaide ja daid luondduide. Duottarguovllu geađgešládja lea Lappi granulihtta, mii lea šaddan sullii 1,9 miljárdda jagi dassái. Dálá duoddarat leat badjánan 30-50 miljovnna jagi dassái nu gohčoduvvon laigguslihkademiin. Dán áigge laigosiid doajáhatlinjját vuhttojit eatnamiin johkaleahkin.

Nannánjiehkki geassádii guovllus sullii 9500 jagi dassái ja guđii árbin earret eará eanangierraga gokči morenaid, čievračoruid, healbmerokkiid ja duottarskurččuid. Juovat leat šaddan jiekŋabaji maŋŋá go geađgi lea mollanan sadjásis. Álbmotmeahci nuortalulli oasi fiinna duoddarat leat oktonas Naltioduottar ja rádjeavádaga suollemas Bealljeduottar.

Guovtteguvlui golgi čážiid guovlu

Urho Kekkonen álbmotmeahcci lea čáhcejuogahágas: oassi guovllu jogain golgá Jiekŋamerrii, oassi Mearrabađaluktii. Álbmotmeahci čázádagat leatge eanaš jogat ja ádjagat. Jiekŋamerrii golgi čázit gullet Tuulomajoga čázádahkii ja golget earret eará Suomu-, Lutto-, Muorravárki-, Anteri-, Jauru- ja Nuorttijogaid mielde. Giemajoga čázádahkii gullet Luiro-, Kopsus-, ja Rieban- ja Giemajohka, mii golggiida álbmotmeahcis, golget Mearrabađaluktii.

Lappis buot lieđđu jođánit

Davvi goahccemeahcit

Urho Kekkonen álbmotmeahcci lea davvi goahccemeahcceavádagas, ja dan hálddašit viiddes, meahcceduovdagiid vuovddit. Stuorimus oasis vuvddiin lea álki johtit, boares beahceguolbba sorvviinis ja háikkainis. Guosa meahccerádji johtá Suoločielggi duovdagiin, ja dan davábealde eai oktilaš guossameahcit olus leat.

Álbmotmeahci guovlu lea šattolašvuođa bealis viehka guorbbas: šaddošlájat leat viehka unnán, ja ránttos šlájat gávdnojit dušše ádjagiid ja jogaid gáttiin. Vuvddiin sáhtát oaidnit earret eará geardesámmáliid, skirriid, sarridiid, guohcarásiid, jeahkáliid, dakŋasiid, joŋaid, čáhppesmurjjiid ja guovžžamurjjiid. Ádjagiid gáttiin leat unnalágan rođut, gos šaddet ovdamearkka dihtii gollerásit, beatnatmuorjjit, darvánaddanrásit ja boaresgállárásit.

Marrasis jalgadii

Goahccemeahci ja duoddariid muorahis jalgadasa gaskii báhcá baskkes maras. Viidásepmosit marrasat leat álbmotmeahci oarjeoasis. Gilonanoaivvi vilttiin šaddá lagežiid ja skirriid ruossaneamis šaddán Gilonanoaivvi soahki.

Duottarjalgadasa šattolašvuohta lea vuollegis, das go šattut leat vuogáiduvvan guorbbas eanangierragii ja garra dálkkádahkii. Jalgadasa dábálaš daŋasšattut leat čáhppesmuorji ja guovžžamuorji, mii báitá roađi áigge šerresruoksadin. Duoddariid vilttiid ivdnejit lieđđunáigge maiddái varravárbbut, deaškedakŋasat ja lieđđedakŋasat. Suoločielggis sáhtát oaidnit hárvenaš, ráfáiduhtton noarssa ja jasain earet eará sámilruvdorássi. Alimus čohkaid juovain nággáruššet dušše jeahkálat, main dábálamosat kárta- ja geađgegatnajeahkálat.

Rámššas áhpejeakkit

Álbmotmeahci máttaoasi jeakkit leat mihtilmas Perä-Pohjola áhpejeakkit, maid dovdomearkkat leat čáhccás omut ja daid rastá johtti bovnnahagat Luiro- ja Riebanjogaid guovllus leat viiddes rabasjeakkit Lammináhpi (Lamminaapa), Riebanáhpi (Repoaapa) ja Sieđgaáhpi (Pajuaapa), mat leat lottiid dehálaš bessenguovllut. Álbmotmeahci gaska- ja davviosiid jeakkit leat oalle uhcit ja Meahcce-Lappi áhpejeakkit, main lea asehaš lavdnji.

Ovdal Lokka dahkujávrri ráhkadeami Soabbada guovllus ledje sakka stuorát jeakkit go dál. Stuorimus dahkujávrri vuollái báhcán áhpejekkiin lei Posoáhpi. Sullii 16 kilomehtera guhkki ja sullii 7000 hektára sturrosaš Posoáhpi lei Suoma stuorimus oktonas áhpejeaggi. Dál das lea báhcan dušše unna oasáš.

Jeakkit leat luvttiid ja sámmáliid váldegoddi. Jekkiin sáhtát oahpásmuvvat maid čurolasttaide ja heavnnisávzzaide. Omus loktet leväkkö (Scheuchzeria palustris) ja muoskkáš, ja luvttit hábmejit dain sajiin stuorra šattolašvuođa. Goikásut báikkiid hálddašit dakŋasat, dego álgogeasis lieđđu olašrásit, ja dáin balssain sáhtát maid oaidnit luopmániid, guohcarásiid ja ehtemasaid. Rabas ábiid ealáskahttá duoppe dáppe smávva soahki, beahci dahje guossa.

Eallit

Goaskin Urho Kekkosa álbmotmeahcis 

Rávis goaskin lea oalle fiinna loddi. Dat deaddá njealje-vihtta kilo ja dan guhkkodat njunis bađoža geahčái lea 80-95 cm. Njiŋŋálas lea stuorát go varris goaskin.

Álbmotmeahci mehciin sáhtát deaivvadit mihtilmas boares vuvddiid lottiid, dego guovssaha, gaccepačča dahje čáihni. Duottarjalgadasa rabas eatnamiin loktet bižus ja láfol. Jeakkis sáhtát oaidnit gálašeaddjiid, dego uhcačovžoža, rávgoža dahje meahkástaga.

Goaskin Urho Kekkonena álbmotmeahcis

Rávis goaskin lea oalle fiinna loddi. Dat deaddá njealje-vihtta kilo ja dan guhkkodat njunis bađoža geahčái lea 80-95 cm. Njiŋŋálas lea stuorát go varris goaskin.

Stuorra gazzalotti oaidná juo guhkás dego čáhppes suoivvanin almmi vuostá. Rávis lotti ivdni lea váldooasis seavdnjat, soajá vuolde lea guovgadeabbo. Boares lotti niski ja oaivealáš molsašuddet golli ivnnis čuvges ruškadin. Nuorra lotti soajáin ja báđožis oidno čielgasit vielgat muhtun sajis. 

Goaskin lea boranávdi, mii bivdá borran láhkai njoammilii, vuoncceslottiid ja misiid. Biebmun dohkke maid rávis boazu, jos leš bivdolihkku. Goaskima biebmolisttus leat maid earret eará riebanat, oarrit, gearbmašat ja sáhpánat. Goaskimat gávdnojit olles davvi eananspábbabealis.

Dat liiko dakkár guovlluide, gos leat nu unnán olbmuid dagahan hehttehusat go vejolaš. Dávjjimusat goaskima beassi lea máŋgga kilomehtera geahčen ássanguovlluin ja eará guovlluin gos olbmot leat. Urho Kekkonen álbmotmeahcci lea buorre guovlu goaskimii, go dat lea ráfálaš aitosaš meahcci.

Goaskin hukse beasis albma beahcái, soaittáhagas maid guossa- dahje lastamurrii. Heivvolaš guovllus goaskin besse bávtti ala. Beassi lea čihkkojuvvon bures ja dan lea váttis áicat, vaikko dat sáhttá leat juobe 1,5 mehtera alu ja deaddit máŋggaid čuđiid kiloid. 

Urho Kekkonen álbmotmeahcis bessejit moaddelogi goaskinbára. Olles Suomas leat árvvoštallamiid mielde 350-450 goaskinbára bessema. Dain sullii 90 % leat boazodoalloguovllus.

Albbas, nirpi ja eará njiččehasat

Álbmotmeahci eatnamiin ellet badjel 20 njiččehasšlája. Boraspiret guovža, geatki, gumpe ja albbas oainnahallet vánddardeaddjiide dušše hárve; lea vuorddehahtti ahte deaivvat álbmotmeahcis bohccuid, njoammiliid, ealggaid ja riebaniid. Álbmotmeahcis ellet maid vándát ja muolddahat ja daid bivdi smávvaboraspiret: neahti, buoidda ja nirpi. Čázádagaid lahka sáhtát oaidnit čeavrá dahje dan guollebivdoreaissu luottaid.

Guolit, njoammut ja šlieddaeallit

Mottiin álbmotmeahci jogain eallá áitatvuloš johkaskálžu. Soabbáda álbmotmeahcis sáhtát vel deaivvadit bosttagearbmaša, muhto Suoločielggi duoddariid davábealde dat ii loavtte.