Álbmotmeahcis leat fámus ráddjejuvvon juohkehačča vuoigatvuođat. Lihkadeami, gohttema ja dolastallama guoskkahit sierra njuolggadusat álbmotmeahci vánddardan- ja luondduturismaavádagain, boaittobealavádagas- ja ráddjenavádagas. Lea dehálaš, ahte oahpásmuvat álbmotmeahccái jo ovddalgihtii, ja ráhkkanat tuvrii fuolalaččat oahpásmuvvamin álbmotmeahci rávvagiidda ja ortnetnjuolggadussii. Avádagat gávdnojit Urho Kekkonen álbmotmeahci ortnetnjuolggadusas (mieldduskárta 1, siidu 5, pdf, julkaisut.metsa.fi)
Gohtten ja dolastallan leat ráddjejuvvon boaittobealavádagas Paratiisikurus, Lumikurus, nuortalaččaid gittiin ja Rájijovsseba museaguovllus. Oahpásmuva álbmotmeahci ráddjejuvvon osiide Kartat-siiddus ja Retkikartta.fis (suomagillii).
Gudnejahte luonddu
Johtaleapmi
Gohtten
Dolastallan
Ribahis vánddardeapmi
Guolásteapmi
Murjen, guobbariid ja šattuid čoaggin
Sihkkelastin
Beanaráidduin vuodjin ja riiden
Eará njuolggadusat
Gildojuvvon doaimmat álbmotmeahcis
Urho Kekkonena álbmotmeahci ortnetnjuolggadus
Sesoŋŋaáiggit
Dorvvolašvuohta
Gudnejahte luonddu
Urho Kekkonena álbmotmeahci geavaheapmi stivrejuvvo ortnetnjuolggadusain. Nuba doaibmat ja lihkadit luonddus dan gudnejahttimin. Oahpásmuva Vánddardanetikehttii.
Ithan juoge neahtas sisdoaluid, main rihkkut álbmotmeahci njuolggadusaid.
Biebmoeallit leat buresboahtán álbmotmeahccái, muhto daid ferte doallat gitta. Beatnagat, mat ávkkástallojuvvojit meahcásteamis dahje boazodoalus, sáhttet leat friddja dáid doaimmaid oktavuođas.
Johtaleapmi
Álbmotmeahcis oažžu lihkadit friddja vácci, čuoigga, suhkamiin ja meallumiin vuhtii válddekeahttá rádjeavádaga:
- Álbmotmeahcci lea juhkkojuvvon geavaheami stivrema ja golaheami eastima dihtii avádagaide: vánddardan- ja luondduturismaavádagaide ja boaittobealavádagaide. Avádatjuogu sáhtát geahččat retkikartta.fi-siiddus (retkikartta.fi, suomagillii)
- Álbmotmeahcci ollá nuorttas gitta Ruošša rádjái, gos lea rádjeavádat. Rádjeavádaga rádjá lea merkejuvvon eatnamii fiskes mearkkaiguin. Rádjeavádagas lihkadeapmái dárbbaša álo rádjeavádatlobi, man oažžu rádjegozáhuslágádusas (raja.fi). Oppa smávva lávkige rádjeavádahkii ii leat lobálaš áššáigullevaš lobiid haga.
Gohtten
Gohtten lea lobálaš dušše stobuid, lávuid ja dolastallamabáikkiid lahkosiin vánddardan- ja luondduturismaavádagas. Boaittobealavádagas gohtten lea lobálaš vuhtii válddekeahttá Paratiisikuru, Lumikuru ja Rájijovsseba museaguovllu ja nuortalaččaid gittiid, gos dat ii leat lobálaš. Ávdin- ja várrenstobut ja -gámmet leat logahallon Stobut-siiddus. Buot Urho Kekkonen álbmotmeahci stobut, lávut ja dolastallansajit gávdnojit Retkikartta.fis (suomagillii).
Dolastallan
Vánddardan- ja luondduturisma- ja boaittobealavádagain leat gohttema lassin earálágan njuolggadusat olgodola cahkkeheapmái.
Vánddardan- ja luondduturismaavádagas dolastallan lea lobálaš dušše fuolahuvvon, kártii ja eatnamii merkejuvvon dolastallansajiin geavahemiin dušše dasa oaivvilduvvon, báikái buktojuvvon muoraid. Eará sajiin dolastallan lea gildojuvvon.
Boaittobealavádagas gaskaboddosaš dolastallan lea lobálaš geavahemiin rissiid, goikan ovssiid ja smávva guottuid, muhto mii ávžžuhit geavahit ráhkaduvvon dolastallansajiid. Paratiisi- ja Lumikurus, Rájijovsseba museaguovllus ja nuortalaččaid gittiin dolastallan lea gildojuvvon.
Mátkevuoššanbiergasa geavaheapmi lea lobálaš doppe gos maiddái lihkadeapmi lea lobálaš. Vuoššanbiergasa man ligget rissiin ii leat lobálaš geavahit meahcce- ja sitnobuollinváruhusa áigge dan čuotnamastinriskka dihtii.
Dolastallan meahccebuollinváruhusa dahje sitnobuollinvára áigge lea gildojuvvon maiddái dolastallansajiin. Dárkkis váruhusaid mat leat fámus (ilmatieteenlaitos.fi, suomagillii). Dolastallan lea lobálaš dušše lovdojuvvon dolastallansajiin ja stobuid dolastallansajiin, main lea suovvabohcci.
Muitte, ahte ovddasvástádus dolastallamis lea álo cahkkeheaddjis.
Ribahis vánddardeapmi
Borramušbázahusaid ja eará biobázahusaid sáhtát guođđit vuoiŋŋastanbáikki kompostorhivssegii. Njammangurrenolgohivssegii fas ii sáhte bidjat biobázahusaid. Njammangurrenhivssegat leat beaivevánddardanguovllus Rumakuru ja Rautulampi beaivestobuin ja Luulampis.
Smávva meari buhtes báhpára ja kartoŋgga sáhttá ávkkástallat cahkkehahkan dollasajis dahje ávdinstobu árranis. Eará bázahusaid – dego alumiidnafolio sisdoalli báhkaid dahje plastihkka – ii oaččo boaldit dolas, daningo dain sáhttet šaddat bieđgankeahtes bázahusat ja mirkolaš gássat.
Loga lasi ribahis vánddardeapmi.
Guolásteapmi
Oaggut ja bilket dálvet sáhttá juohkehačča vuoigatvuođain jávrečázadagain.
Rávdnječáziin guolásteapmái ferte oastit guolleváriiddikšumávssu (eraluvat.fi, suomagillii) ja álbmotmeahci stággolobi. Stággolohpeguovllut leat guokte: UK-álbmotmeahcci 1563 (eraluvat.fi, suomagillii) ja Lohttu 1568, mii lea juhkkojuvvon avádagaide 1-3, (eraluvat.fi, suomagillii). Jeara lasi stággolobiin Urho Kekkonen álbmotmeahci áššehasbálvalus.
Guolásteaddji ferte dárkkistit guolástanráddjehusaid čujuhusas kalastusrajoitus.fi (suomagillii).
Murjen, guobbariid ja šattuid čoaggin
Čoaggit murjjiid ja ávkeguobbariid lea lobálaš.
Muoraid, miestagiid ja earáid šattuid ja daid osiid váldin ja vahágahttin lea gildojuvvon. Nuba luonddu njattašattuid čoaggin lea gildojuvvon.
Sihkkelastin
Sihkkelastin álbmotmeahcis ii leat juohkehačča vuoigatvuohta, muhto sihkkelastin lea ráddjejuvvon. Geassit sihkkelastin lea lobálaš dušše beare eatnamii merkejuvvon olgolihkadanmáđijain, vuhtii válddekeahttá Gilonanoaivvi čohka ala doalvu máđija. Jos sihkkelastin merkejuvvon máđijas ii leat juoga eastaga dihtii vejolaš (omd. dulvi, dipma eanan), ii leat lobálaš sirdašuvvat sihkkelastit bálgá báldii. Sihkkela láiden lea lobálaš doppe gos sihkkelastinge.
Dan lassin sihkkelastin lea lobálaš čuovvovaš merketmeahttun meahcceluottain:
- Kakslauttanen-Kopsusjärvi.
- Kopsusjávrris II oaččo sihkkelastit jávrri bálddas lean buolžža alde, muhto sihkkela galgá guođđit buolžagurrii. Dáinna háliidat eastit asehis eatnama gollama ja ođđa bálgáid šaddama.
- Niilanpää-Suomunruoktu.
- Raja-Jooseppi Rájijovsset-Anterinmukka.
- Kemihaara-Peskihaara-Keskipakat.
- Kemihaara-Mantoselkä.
- Kemihaara-Rakitsat.
Geahča Urho Kekkonen álbmotmeahci ávžžuhuvvon meahccesihkkelastinluottaid.
Dálvesihkkelastin lea lobálaš muohttaga áigge buot eará sajiin, baicce fuolahuvvon láhtuin. Láhtuin sihkkelastin dagaha maiddái dorvvolašvuođariskka.
Beanaráidduin vuodjin ja riiden
Beanaráidduin vuodjin lea gildojuvvon eará sajiin, baicce sierra lobiin dahje soahpamušain Pieranvaara birra mannan máđijas (Suoločielgi).
Riiden lea lobálaš dušše čuovvovaš luottain:
- Kemihaara-Peskihaara-Keskipakat.
- Kemihaara-Mantoselkä.
- Kemihaara-Rakitsat turismabálvalusaluottaid.
- Kakslauttanen-Kopsusjärvi meahcceluottaid lávvu.
Eará njuolggadusat ja rávvagat
Báikkálaččain lea ruovttugielddas guovllus vuoigatvuohta meahcástit álbmotmeahcis.
Earáide doaimmaide go mat gullet juohkehačča vuoigatvuođaide dárbbaša váldonjuolggaduslaččat Meahciráđđehusa lobi dahje miehtama. Dákkáraš doaimmat sáhttet leat ovdamearkka dihtii dutkamušdoaibma, ordnejuvvon dáhpáhusat ja ealligovaid dahje reklámaid govven meahcis. Lassedieđut dárbbašlaš lobiin: dutkamuš- ja lihkadanlobit (metsa.fi) ja dáhpáhusaid lobit ja almmuhusat (metsa.fi).
Urho Kekkonen álbmotmeahci máđijaid ja ráhkadusaid geavaheapmi fitnodatdoaimmain máksá álo ja jeavddalaš fitnodatgeavaheapmái dárbbaša ovttasbargosoahpamuša Meahciráđđehusain (metsa.fi). Beaivemávssut máksojuvvojit Eräluvat-neahttagávppis (eraluvat.fi, suomagillii).
Eará gildojuvvon doaibma Urho Kekkonen álbmotmeahcis
- Mohtorfievrruid (maiddái mohtorfatnasa ja čáhceskohtera) geavaheapmi.
- Eana- dahje báktevuođu vahágahttin ja eanaávdnasiid dahje ruvkeminerálaid váldin.
- Luonddusealli riggeealliid bivdin, goddin dahje hehtten dahje daid besiid jávkadeapmi.
- Rikkehis ealliid bivdin dahje čoaggin.
- Ludnen dahje ráhkadusaid vahágahttin.
- Giddes dološmuittuid goaivun, gokčan, nuppástuhttin, vahágahttin, jávkadeapmi ja mii nu eará daid bilideapmi.
- Earáid olbmuid hehtten doaibma.
- Gilonanoaivvi čohka ala dolvon máđijas ii oaččo sihkkelastit.
- Earát doaimmat, mat sáhttet váikkuhit negatiivvalaččat álbmotmeahci luonddudiliide, duovdagiidda dahje ealli- dahje šaddošlájaid seailumii.
Urho Kekkosena álbmotmeahci ortnetnjuolggadusa (pdf, 363 KB, julkaisut.metsa.fi, suomagillii), ađđojuvvon 2.9.2016.
Sesoŋŋaáiggit
Álbmotmeahci bivnnuheamos vánddardanáiggit deivet njukča-cuoŋománu čuoiganáigodahkii ja geasi ja čavčča vánddardanáigodahkii. Ávdinstobut leat alimus sesoŋŋa áige dávjá dievva, nuba dalle gánneha várret idjadansaji várrenstobus, láigogámmes dahje -stobus dahje váldit tealttá fárrui, juos ii hálit idjadit olgun. Dálvit tealtá gulláge vánddardeaddji vuođđobiergasiidda dorvvolašvuođa dihtii. Eanemus galledeaddjit lihkadit Suoločielggi ja Gilonanoaivvi gaskasaš guovllus eatnamii merkejuvvon máđijain.
Dorvvolašvuohta
Oahpásmuva vánddardančuozáhahkii ovddalgihtii. Urho Kekkonena olgolihkadankártta gánneha oastit tuvrra várás. Máđija alde bissun ja dálkeeinnostusaid ja váruhusaid (ilmatieteenlaitos.fi, suomagillii) čuovvun lea ávkin tuvrra lihkostuvvamis.
- Biergasat ja niesttit galget leat jagiáiggiid mielde. Dálvit energiija golaheapmi lea stuorát ja borramuš gollá fuomášahtti olu eanet go geassit.
- Deháleamos biergasat vánddardettiin leat niibi, riššat, kárta ja kompássa. Dat galggašedje leat buot oaneheamos beaivemátkkiid áiggege fárus nisttiid ja juhkosa lassin.
- Oađđinseahkka gullá vánddardeaddji vuođđobiergasiidda ja eandalii dálvit maiddái tealtá.
- Álbmotmeahcis lea buorre ja viiddes stohpofierpmádat, maid gánnáha atnit ávkin vánddardemiid plánemis. Sesoŋŋa olggobealde stobuin lea dábálaččat valjis sadji, muhto jos háliida sihkkarastit alccesis seaŋgasaji, de gánnáha dahkat stohpovárrema várrenstohpui dahje láigogámmii dahje galgá leat alddes tealtá fárus.
- Váldde fárrui sihkkarvuođa dihte buollinváruheaddji, dasgo lávttas ja buolaš heajosmahttet báhtteriid doaibmivuođa dahje gii nu sáhttá leat váldán eret báhttera.
- Eandalii dálvevánddardeaddjit galget váldit mielde tuvrii iežas ákšu ja/dahje sahá.
- Gárvot tuvrii ivdnás biktasiin ja dálkki mielde.
- Stohpogirjjis gávdnojit ee. rávvagat rusttegiid geavaheapmái ja stobus láhttemii. Bija guossegirjái du nama ja muital du máđija. Dat sáhttá leat dehálaš diehtu omd. gádjunbargguin.
- Beaivetuvrrain sáhttá hárjehallat vánddardeami. Vánddardemiid oahpahallama merkejuvvon máđijaid olggobealde gánneha álggahit ovttas olbmuin gii lea hárjánan vánddardit.
- Muitte guođđit dieđuid iežat birra, iežat áigedávvalis ja johtolatplánas ustibiidda ja lagamus olbmuide, iežat orrunsadjái dahje UK-álbmotmeahci áššehasbálvalanbáikkiide. Almmut vejolašvuođaid mielde maiddái johtolat- ja áigedávvalnuppástusain. Merkes iežat fitnamis stobuid ja lávuid guossegirjái. Heahtedáhpáhusain dákkár merkemat álkidahttet veahki oažžuma. Guovllu gádjunbálvalus lea láhkamearrádusaid mielde lágiduvvon, ja gádjunbálvalussii beassá heahteguovddáža bokte. Muitte almmuhit iežat ollemis dohko gosa ledjet mannamin amaset duššiid dihte ohcagoahtit.
- Duottarmáilmmis dálki sáhttá nuppástuvvat hui johtilit. Fáhkkes mierká dahje borga sáhttá dagahit várradili.
- Dálvevánddardeapmi gáibida ollu olbmos. Dálke- ja čuovgadilálašvuođat leat dálveguovdil váddásat, dasgo sáhttá leat juoba -40 gráđa buolaš ja skábman beaivečuovga ii bistte galle diimmu. Ruvaš lasiha sakka buollaša váikkuhusa.
- Meahcis galgá dádjadit. Galgá ráhkkanit heahtediliide, dego idjadeapmái meahcis.
- Ii leat buorre okto vuolgit vánddardit. Heahtedilis vánddardanskibir lea stuorra veahkkin.
- Giđđadálvi lea bivnnuhis vánddardanáigi, muhto dallege galgá áššálaččat ráhkkanit. Dábálaš láhttosabehiiguin ii galgga vuolgit eret fuolahuvvon láhttofierpmádaga alde!
- Mohtorgielkká luottaid čuvodeamis galgá leat várrugas. Mohtorgielkkáid luottat eai álo doalvvo dohko, gosa leat mannamin. Lea álo váralaš, jos láhppo dálvet.
- Fuomáš, ahte ávžžiin sáhttá leat muohtauđđasa riska.
- Váldde vuosttašveahkkelávkka mielde tuvrii. Jos dus boahtá tuvrras heahti, ovdamearkka dihtii láhppot, lápmašuvat dahje áiccat eanabuollima, riŋge nummirii 112 ja daga heahtedillealmmuhusa. Guovllu gádjunbálvalus lea láhkaásaheami bokte ordnejuvvon, ja dan fáhte heahteguovddáža bokte. Oahpásmuva ovddalgihtii, mo doaibmat heahtedilis.
- Mátketelefovnnaid gullon lea Urho Kekkonen álbmotmeahcis duđahahtti, muhto guovllus leat valjis guovllut gos ii gullo telefovdna. Loga lasi mátketelefovnnaid gullomis.
- Vánddardeami ABC
Geahča maiddái du vánddardančuozáhaga áigeguovdilis-siiddu.
