Bállás-Ylläsduoddara álbmotmeahcci lea vuođđuduvvon Oarje-Lappi eanemus ovddasteaddji várreráiddu ja álbmotmeahccái laktásan luonddudili ja meahccelágážin seilon vuovde- ja jeaggeguovlluid suodjaleapmin. Seammás suodjalat guvlui vuogáiduvvan eallišlájaid. Álbmotmeahcci lea vuođđuduvvon maiddái vánddardeami, dutkama ja oahpahusa várás.
Bállás-Ylläsduoddara álbmotmeahcis johtima, gohttema ja dolastallama ja eará ávkkástallama stivrejit ortnetnjuolggadusain (pdf 1,4 Mt, julkaisut.metsa.fi, suomagillii).
Álbmotmeahcci lea juhkkojuvvon earálágan ávkkástallama avádagaide, mat leat kárttain. Váldde vuhtii eandalii álbmotmeahci ráddjenavádagaid go plánet iežat tuvrra. Oahpásmuva álbmotmeahci ráddjenguovlluide Kartat-siidduin ja Retkikartta.fi:s (suomagillii).
Gudnejahte luonddu
Lihkadeapmi
Gohtten
Dolastallan
Ribahis vánddardeapmi
Guolásteapmi
Murjen ja guobbariid čoaggin
Sihkkelastin
Riiden ja beanaráidduin vuodjin
Eará njuolggadusat
Gildojuvvon doaimmat álbmotmeahcis
Ballas-Ylläsduoddara álbmotmeahci ortnetnjuolggadus
Dorvvolašvuohta
Jagiáiggit
Sesoŋŋaáiggit
Gudnejahte luonddu
Bállás-Ylläsduoddara álbmotmeahci ávkkástallan stivrejuvvo ortnetnjuolggadusa lassin dikšun- ja geavahanplánain, man mihttomearrin lea dorvvastit ávkkástallama suvdilisvuođa ja suodjalanárvvuid seailuma. Doaibmat ja lihkadit nappo luonddu gudnejahttimiin.
Amma it juogat neahtas sisdoalu, mas rihkkojuvvojit álbmotmeahci njuolggadusat. Ále maiddái áiggokeahttá láide du čuvvon olbmuid guovlluide, mat gollet hearkkit dahje leat muđuid hearkkes luonddučuozáhagat. Oahpásmuva Vánddardanetikehttii.
Lea gildojuvvon doallat biepmohasealliid luovus. Álbmotmeahcis beatnaga oažžu váldit ávdinstohpui dušše eará johttiid miehtamiin. Biebmoealliid ii oaččo doalvut sisa láigo- ja várrenstobuide. Meahccebivddus ja boazobargguin beatnagat sáhttet leat luovus dáid doaimmaid oktavuođas.
Lihkadeapmi
Álbmotmeahcis oažžu johtit friija vácci, čuoigga, suga ja mealu earret vejolaš ráddjenavádagaid.
- Vuolimus Onnásjávrri ja Onnásjávrri ráddjehusguovllus lihkadeapmi lea gildojuvvon 1.5. - 30.11.
- Hanhivuoma guovllus lihkadeapmi lea gildojuvvon birra jagi lottiid bessenráfi ja dápmohiid gođđančáziid dorvvasteami dihtii.
- Pahagura-Hánnogura, Suvašgura ja Haltioletto ráddjehusguovllus lihkadeapmi lea gildojuvvon birra jagi.
- Pyhäjoki ja Varkaankuru ráddjehusguovllus lihkadeapmi lea lobálaš dušše johtolagain 1.5.–30.11.
Gohtten
Álbmotmeahci kultur- ja vánddardanavádagaid gohtten lea lobálaš goađit, stobuid ja dolastallanbáikkiid lahkosis. Dát guoská maiddái heaŋgámáhtás ded. idjadeami. Goađit leat eanaš oaivvilduvvon beaiveatnui, eai idjadeapmái.
- Tealttáid ja sávnniid, main leat kamiinnat, geavaheapmi lea álbmotmeahcis gildojuvvon.
- Ravdaavádagas dealtásaji oažžu friddja válljet.
Ávdinstobut leat logahallon Bálvalusat-siiddus. Álbmotmeahci stobut, lávut ja dolastallansajit gávdnojit Retkikartta.fis (suomagillii). Go plánet gohttema stuorra joavkkuin, daga das almmuhusa Meahciráđđehussii (metsa.fi).
Ráddjenavádagas gohtten lea gildojuvvon.
Dolastallan
Álbmotmeahci vánddardanavádagas oažžu bidjat sajusdola dikšojuvvon, kártái ja meahccái merkejuvvon dolastallanbáikkiin, ja dain oažžu geavahit dušše dan ulbmila várás oaivvilduvvon, dolastallanbáikái buktojuvvon muoraid. Ovddasvástádus dolas lea álo olbmos, gii lea bidjan dola. Mátkevuoššanbiergasa geavaheapmi lea lobálaš doppe gos maiddái lihkadeapmi lea lobálaš.
Ravdaavádagas dolastallan lea lobálaš geavahemiin rissiid ja goikan ovssiid, mat leat eatnama nalde. Dat lea goittotge gildojuvvon, jus fuolahuvvon dollasadji lea vuollil kilomehterbeali duohken. Sajusdola bidjan lea gildojuvvon ráddjenavádagas.
Eanabuollinváruhusa áiggi:
- Sajusdola bidjan lea gildojuvvon buot sajiin, maiddái merkejuvvon dolastallanbáikkiin dalle, go guvlui lea addojuvvon eanabuollinváruhus (ilmatieteenlaitos.fi, suomagillii).
- Vuoššanbiergasa man ligget rissiin ii leat lobálaš geavahit eanabuollinváruhusa áigge dan čuotnamastinriskka dihtii.
Ribahis vánddardeapmi
Buot suodjalanbáikkiin čuovvojuvvo ribahis vánddardeapmái. Vánddardeaddji bastet ieža fuolahit iežaset ruskkaid eret meahcis ja doaimmahit daid Bállásduoddara, Ylläsduoddara ja Duottar-Sámi luondduguovddážis ekobáikkiide. Borramušbázahusaid sáhtát guođđit vuoiŋŋastanbáikki kompostorhivssegii.
- Smávva meari buhtes báhpára ja kartoŋgga sáhttá ávkkástallat cahkkehahkan dollasajis dahje ávdinstobu árranis. Eará bázahusaid, dego alumiidnafolio sisdoalli báhkaid dahje plastihkka, ii oaččo boaldit dolas.
- Loga lasi birrasa seasti vánddardeamis.
Guolásteapmi
Álbmotmeahci guovllus oaggun ja bilken leat lobálaččat ládduin ja jávrriin earret muhtimin spiehkastagaid.
Murjjiid ja biebmoguobbariid čoaggin
Murjjiid ja biebmoguobbariid čoaggin lea lobálaš, jus johtalanráddjehusat eai eastte dan. Čánáid čoaggin lea gildojuvvon.
Sihkkelastin
Sihkkelastin lea lobálaš dušše virggálaš merkejuvvon geassejohtolagain. Bálgáin spiehkkaseapmi sihkkeliin lea gildojuvvon. Luonddusuodjaleami dahje dorvvolašvuođa sivaid dihtii sihkkelastin lea gildojuvvon čuovvoaš báikkiin: Palkaskero, Keimiötunturi, Pirunkuru, Varkaankuru ja Tuomikuru ja Sammaltunturi dutkanlágádusa bálgás.
Riiden ja beanaráidduin vuodjin
Riiden ja beanaráidduin vuodjin lea lobálaš dušše álbmotmeahci ovttasbargofitnodatdoallái sierra sohppojuvvon luottain.
Eará njuolggadusat
Gildojuvvon doaimmat Bállás-Ylläsduoddara álbmotmeahcis
- Biebmoelliid luoitin luovos.
- Meahcástit eará go báikkálaš olbmuide.
- Eará go biebmoguobbariid čoaggin sihke muoraid, miestagiid dehe eará šattuid ja daid osiid váldin ja vahágahttin.
- Eanan- dehe báktevuođu vahágahttin ja eananávdnasiid dehe ruvkeminerálaid váldin, dego maiddái geađgelánaid bordin váriide.
- Luonddudilálaš riggeelliid bivdin, goddin dehe badjelii geavvan dehe daid besiid heavaheapmi.
- Čielgedávttehis elliid bivdin dehe čoaggin.
- Mohtorfievrruin vuodjin earret dasa čujuhuvvon luottaid mielde.
- Ribahuhttin ja ráhkadusaid vaháguhttin.
- Drovnnaid girddiheapmi lea gildojuvvon luonddusuodjalanguovlluid johttinráddjehusguovllus ja lottiid dehálaš bessenguovlluin, dego duottarbávttiin, sulluin, boađuin ja mearaluovttain, gos bessejit loddeservošat ja dehálaš vuoiŋŋastansajiin. Maiddái eará riggeelliid hehtten lea gildojuvvon luonddusuodjalanguovlluin.
Ballas-Ylläsduoddara álbmotmeahci ortnetnjuolggadus
Álbmotmeahci ortnetnjuolggadusa (1,4 Mt, julkaisut.metsa.fi, suomagillii), ađđojuvvon 5.5.2008.
Jagiáiggit
Ruški álgá Oarje-Sámi duoddariin čakčamánu 10. beaivve sulaid ja bistá guovttis golmma vahkkui. Ramádat sáhttá muhtin jagiid gahčahit lasttaid muorain ovdal go dábálaččat.
Dálvi álgá dábálaččat golggotmánu loahpas. Čuovgatvuođas dáfus skábmaálgu lea earenoamáš. Beaivesuotnjarat bohtet fitnjut áibmogeardái ja muohtaduovdda báidnahuvvá nuppe vuoru čuvgesruoksadin dehe alihin. Eahkeda ja ija čuovggahit mánnu ja guovssahasat. Muohta lea gasimus muttos guovva-njukčamánus, báikkuid muohta lea badjelaš mettar. Badjel -20 ceahki buolašáigodagat sáhttet bistit beaivebottaid.
Dálvevánddardeami ja meahcis idjadeami lihkostuvvan gáibida hui buriid biergasiid. Giđđadálvi lea buoremus čuoigansesoŋŋa, mii bistá guovvámánu álgogeaži rájes gitta cuoŋománu loahpageaži rádjái. Jagit eai leat goitge gáimmežat eaige turismafitnodagat sáhte dáhkidit buoremus čuoigansiivvuid bistit gitta válbora rádjái.
Giđđa lea miessemánus ja joatkahuvvá measta geassemánu beallemuttu rádjái. Dulvečázit njuoskadit bálgáid ja dahket dain hui herkkiid gollamii. Vánddardeddjiid sávvet váldit dán vuhtii válljedettiineaset reaissu johtolaga ja áiggi.
Geassi álgá geassemánu beallemutto maŋŋel. Čuoikkat cuvkejit garaid mihcamáraid maŋŋel. Muohkirat , borrot ja hihtehat čuvvot daid vuoruset mielde. Maŋimus jagit leat leamaš measta čuoikkaheamit, nu ahte Sámi geasis lea beassan návddašit muosis.
Sesoŋŋaáiggit
Bállás-Ylläsduoddara álbmotmeahci vánddardeami sesoŋŋaáiggit leat njukča-cuoŋománu čuoiganáigodat sihke geasi ja čavčča vánddardanáigodagat. Álbmotmeahci eandalii bivnnuheamos johtolat lea Heahttá - Bállás -johtolat, man várrehusstobuid várrehusaid gánnáha dahkat unnimusat jahkebeali ovddalgihtii. Ávdinstobut leat alimus sesoŋŋaid áigge dávjá dievva, nu ahte dalle gánnáha váldit dealttá mielde, jos ii hálit idjadit olgun almmi vuolde.
Dorvvolašvuohta
Bállás-Ylläsduoddara álbmotmeahcis jođidettiin galggalii fárus leat aŋkke karta, kompássa ja áššálaš vánddardanbiergasat reaissu guhkkodaga mielde. Meahcceossodagain vánddardeapmi gáibida mihá eanet go dihkkáduvvon johtolagain, nu ahte doppe jođidettiin dárbbahuvvo álohii vánddardanvásáhus. Máđija alde bissun ja dálkeeinnostusaid ja váruhusaid (ilmatieteenlaitos.fi, suomagillii) čuovvun lea ávkin tuvrra lihkostuvvamis.
- Duoddaris dálkedilit sáhttet rievdat hui jođánit. Fáhkkes murku dehe borga sáhttá dagahit várálaš dili. Gárvot tuvrii ivdnás biktasiin ja dálkki mielde.
- Dálvet vánddardeapmi gáibida olu. Dálke- ja čuovgadilit leat gaskadálvve váddásat, daningo sáhttá leat juobe -40° buolaš, ja skábman beaivečuovga lea dušše muhtin diimmu. Ruvaš lasiha buolláša sávrivuođa sakka.
- Váldde vuhtii, ahte mátketelefovnnaid ii gullo miehtá álbmotmeahcis. Ovdal mátkki sáhtát dutkat iežat operáhtora oktavuođakárttá. Doala telefovnna liekkasin ja váldde fárrui liigebáhttera.
- Meahccedádjadeapmi galgá leat sihkkar. Galgá ráhkkanit heahtediliide, dego idjadeapmái meahcis.
- Giđđadálvi lea bivnnuhis vánddardanáigi, muhto dallenai ferte ráhkkanit áššáigullevaččat. Dábálaš láhttosabehiiguin ii galgga vuolgit dikšojuvvon láhttofierpmi nalde!
- Mohtorgielkáluottaid guorramis galgá leat várrugas. Jos dálvet láhppo, de dat lea álohii várálaš.
- Váldde mielde vuosttašveahkki dárbašiid. Jos dus boahtá tuvrras heahti, ovdamearkka dihtii láhppot, lápmašuvat dahje áiccat eanabuollima, riŋge nummirii 112 ja daga heahtedillealmmuhusa.
Ođđaseamos áigeguovdilis áššit gávdnojit suomagielat Áigeguovdil fierbmesiidduin.
